واکنش شیمیایی چیست؟
در علم شیمی، واژهای به عنوان واکنشهای شیمیایی وجود دارد که بسیار مورد استفاده قرار میگیرد. به عبارتی واکنش های شیمیایی به فرآیندهایی گفته میشود که یک یا چند ماده اولیه به عنوان واکنش دهنده با هم ترکیب می شوند و ماده جدیدی را به وجود می آورند. در این میان واکنش های شیمیایی انواع مختلفی دارند که قصد داریم در این مقاله به آنها بپردازیم.
انواع واکنشهای شیمیایی
از آنجایی که واکنشهای شیمیایی نقش پررنگی در زندگی بشر دارند دسته بندی آنها دارای اهمیت است. ناگفته نماند که برخی اوقات دسته بندیها با یکدیگر هم پوشانی دارند. اما به طور دقیق و اساسی واکنشهای شیمیایی به پنج دسته تقسیم میشوند که در ادامه به طور کامل و جامع به آنها میپردازیم.
قبل از آشنا شدن با دستهبندیهای مختلف لازم است بدانید که برخی از فرایندها در بیش از یک دسته قرار میگیرند. از این رو جای تعجب یا نقض وجود نخواهد داشت.
واکنشهای شیمیایی سوختن یا احتراق
نام این نوع واکنش Combustion reaction است. این نوع واکنش بسیار سریع و در بیشتر موارد همراه با ترکیبات اکسیژن دار به وجود میآید. یک ویژگی مهم در واکنشهای سوختن و احتراق آن است که با آزاد شدن انرژی به صورت نور و گرما همراه است. از آنجایی که سوختهای فسیلی جز اصلیترین منابع تولید انرژی هستند از واکنش سوختن به منظور تأمین انرژی مورد نیاز استفاده میشود.
لازم است بدانید به هر واکنشی که با اکسیژن همراه باشد سوختن نمیگوییم. به بیانی دیگر اگر یک ماده به آرامی با اکسیژن ترکیب شود اما گرما و نور زیادی ایجاد نکند این واکنش جز واکنشهای سوختن محسوب نمیشود. بلکه این واکنش جز واکنشهای اکسایش نام دارد. به طور مثال واکنش زنگ زدن آهن جز دسته بندی اکسایش است.
دستهای از واکنشهای سوختن با هیدروکربنها صورت میگیرند که هیدروکربنها محصول آب و دیاکسیدکربن هستند. برخی از این هیدروکربنها به عنوان سوخت مورد استفاده قرار میگیرند به این دلیل که با آزاد کردن انرژی گرمایی همراه هستند.
واکنشهای شیمیایی ترکیبی
این نوع واکنش همان طور که از نامش پیدا است از ترکیب دو یا چند ماده ایجاد میشود که نام دیگر آن هم سنتز نام دارد. زمانی که دو یا چند ماده با یکدیگر ترکیب میشوند و مادهای واحد و جدید ایجاد میکنند به عبارتی یک واکنش ترکیبی رخ داده است. در واقع با ترکیب دو عنصر یک ماده جدید ایجاد میشود که در زیر به یک نمونه از آنها اشاره کردهایم.
۲Na (s) + Cl۲ (g) → ۲NaCl (s)
در این نوع از واکنشها دستههای مختلفی وجود دارد که در ادامه به آنها میپردازیم.
دسته اول شامل ترکیباتی هستند که میان نافلز و اکسیژن رخ میدهد که در نهایت اکسید نافلزی ایجاد میشود. اگر این اکسید نافلز با آب واکنش دهد اسید تولید میشود.
اکسید نافلزی → نافلز + اکسیژن
اسید اکسیژن دار → اکسید نافلزی + آب
دسته دوم شامل ترکیباتی هستند که میان فلز و اکسیژن رخ میدهد که در نهایت اکسید فلزی ایجاد میشود. اگر اکسید فلزی با آب ترکیب شود در نهایت باز یا قلیا ایجاد میشود.
اکسید فلزی → فلز + اکسیژن
باز→ اکسید فلزی + آب
دسته سوم شامل واکنشهای خنثی است که خود شامل موردهای مختلفی میشود.
- واکنش اکسید فلزی و یک اکسید نافلزی که نمک ایجاد میشود
- واکنش آمونیاک و هالید هیدروژن که هالید آمونیوم تولید میشود.
- واکنش میان اسید و آمونیاک
- واکنشهای بسپارش یا پلیمری که از ترکیب هزاران مولکول کوچک با یکدیگر به وجود میآید.
- واکنش فتوسنتز از ترکیب آب و گاز دیاکسیدکربن و با کمک نور خورشید، قند و اکسیژن ایجاد میشود.
واکنش شیمایی تجزیهای
واکنش تجزیهای به واکنشی گفته میشود که یک ترکیب به بخشهای مختلفی کوچکی تقسیم شده باشد. اکثر واکنشهای تجزیهای برای انجام واکنش، نیاز به گرما و نور دارند تا بتوانند تجزیه شوند.
AB → A + B
ساده ترین نوع واکنش تجزیه زمانی رخ می دهد که یک ترکیب دو عنصری به اجزای خود تشکیل شود. مانند اکسید جیوه که با تجزیه شدن به اجزای تشکیل دهنده خود که گاز جیوه و اکسیزن هستند تقسیم میشوند.
واکنش شیمیایی جانشینی یگانه
واکنش جانشینی یگانه به واکنشی گفته میشود که در آن عنصر با واکنش پذیری بالاتر جایگزین عنصری دیگر در ترکیب شود.اگر قرار است عنصری جایگزین عنصر دیگر شود میبایست هر دو از یک نوع باشند به طور مثال هر دو نافلز باشند و یا هر دو فلز باشند.
A + BC → AC + B
واکنش جانشینی دوگانه
واکنشی که در آن یونهای مثبت و منفی دو ترکیب یونی جانشین یکدیگر شوند واکنش جانشینی دوگانه نام دارد. در این نوع واکنش در نهایت دو محصول جدید تولید میشود که فرم کلی آن به صورت زیر است. به این نکته توجه کنید که A و C کاتیونهایی با بار مثبت و B ، D آنیونهایی با بار منفی هستند که با جابهجایی محصول جدیدی تولید کردهاند.
AB + CD → AD + CB
سخن نهایی
در این مقاله سعی کردیم به طور کامل در خصوص انواع واکنشهای شیمایی بحث کنیم و اطلاعاتی را در اختیار شما قرار دهیم. همان طور که متوجه شدید واکنشهای شیمایی به پنج دسته تقسیم میشوند که هر کدام دارای فرمول خاصی هستند. البته ترکیباتی وجود دارد که شامل دو واکنش هستند از این رو میتوان گفت که برخی از ترکیبات تنها از یک فرمول واکنش شیمیایی پیروی نمیکنند. امیدواریم که مطالب فوق برای شما مفید و مؤثر واقع شده باشد. در صورتی داشتن هر گونه سؤال میتوانید آن را با ما به اشتراک بگذارید و یا نظرات خود را برای ما بنویسید.