تمامی شامپوها بر پایه یک فرمولاسیون شامپو مشخص ساخته می‌شوند، اما بر اساس کاربرد آن ها افزودنی های خاصی به هر نوع شامپو اضافه می‌شود که در ادامه به بررسی برخی از آن ها می‌پردازیم.
شامپو یک امولسیون بهداشتی است که در اقصی نقاط دنیا، افراد برای شست و شو و بهداشت موی سر خود از آن استفاده می کنند. فرمولاسیون های متنوعی برای تولید شامپو وجود دارد که با توجه به تنوع جنس موی انسان ها، امری بدیهی است. برای آشنایی بیشتر با تاریخچه، انواع شامپو و فرمولاسیون شامپو ها با ما همراه باشید.
شامپو چیست؟
شامپو یا Shampoo محلولی شیمیایی متشکل از مواد پاک کننده و نرم کننده می باشد که به منظور پاک کردن موی سر از آلودگی ها از آن استفاده می شود. در گذشته انسان ها از سرکه، نمک، تخم مرغ، خاک های سیلیسی و مواد گیاهی مانند سدر، کتیرا و … برای شستشوی موی خود استفاده می‌کردند.
شامپو ها با توجه به موارد مصرف، انواع مختلفی دارند؛ مانند شامپو های روزانه، شامپوی موی چرب، شامپوی آبرسان و …، که هر کدام از آن ها فرمولاسیون شامپو مختص به خود را دارند.
فرمولاسیون ساخت شامپو
فرمولاسیون کلی ساخت شامپو شامل مواد زیر می شود که با درصد وزنی مشخص باهم ترکیب می شوند. هر یک از این مواد باعث ایجاد ویژگی خاصی در شامپو می گردند.
- آب مقطر : پایه اصلی تولید شامپو
- سدیم لوریل سولفات : جهت ایجاد خاصیت کف کنندگی در شامپو
- سدیم کلرید : جهت تنظیم غلظت شامپو
- پروپیلن گلیکول : جهت درخشندگی و افزایش لختی و نرمی موی سر
- دی اتانول آمین
- دی میریسیل سولفات
- بتائین
- کوکونات دی اتانول آمید : جهت نرم کنندگی موی سر
- منتول
- روغن ها : مانند روغن آرگان، روغن نارگیل، روغن بادام و… جهت نرم کنندگی موی سر
- عصاره ها : مانند نعنا، بلک بری، انار، آووکادو، اکالیپتوس و … جهت شادابی و خنکی پوست و موی سر
- رنگ ها : جهت ایجاد تنوع و جذابیت در شامپو
- فرمالین : استفاده از فرمالین جلوگیری از رشد باکتری و فساد شامپو
- متیل پاراهیدروکسی بنزوئیک اسید : جلوگیری از رشد باکتری و فساد شامپو
- کتوکونازول و کلیمازول : این دو ماده خاصیت ضد قارچی و ضد خارش دارند که جهت کاهش التهاب پوست سر به فرمولاسیون شامپو افزوده می‌شوند.
انواع فرمولاسیون شامپو
با توجه به تنوع در جنس موی افراد و همچنین موارد مختلف استفاده از شامپو، طیف گسترده ای از انواع شامپو تولید می شود؛ شامپوی مورد استفاده برای افراد دارای موهای نازک، موهای خشک، موهای چرب، موهای موج دار و … باید باهم متفاوت باشد. بعضی از شامپوها مانند شامپوهای ضد ریزش مو، شامپوهای ضدشوره و شامپوهای ضد شپش، خاصیت درمانی دارند. در ادامه به توضیح برخی از انواع شامپو ها و فرمولاسیون آن ها می پردازیم.
۱_ فرمولاسیون شامپو بچه Baby shampoo
شامپو های مورد استفاده برای کودکان، فرمولاسیون ملایم تری نسبت به شامپوی بزرگسالان دارند و قدرت شویندگی آن ها در حدود ۱۰ درصد می باشد. ترکیبات سولفاتی و برخی از ترکیبات قوی دیگر در تولید شامپو بچه، استفاده نمی شود و همچنین اسانس مورد استفاده در شامپو های کودک، ضعیف تر است.
۲_ شامپو مخصوص موهای رنگ شده Colored Hair Shampoo
تار موی افرادی که به صورت مکرر موی خود را رنگ می کنند، به مرور خشک و ضعیف می شود. شامپوهای مخصوص موی رنگ شده، فرمولاسیون خاصی دارند که باعث تقویت و نرم شدن مو می شود. همچنین مواد تشکیل دهنده آن، به رنگ مو آسیب نزده و آن را از بین نمی برد. به طور معمول در فرمولاسیون این نوع شامپو ها، از ویتامین و روغن های گیاهی استفاده می شود.
۳_ شامپو مخصوص موهای چرب Oily Hair shampoo
افرادی که موهای چرب دارند، برای از بین بردن چربی اضافه موی سر خود، به اشتباه تعداد دفعات زیادی موی خود را با شامپو شستشو می دهند که این امری کاملا غل است و می تواند باعث آسیب به موهای سر شود. در فرمولاسیون شامپو مخصوص موهای چرب، سالسیلیک اسید وجود دارد. این ماده نقش بسزایی در از بین بردن چربی اضافه پوست سر و سلول‌های مرده ایفا می کند.
۴_ فرمولاسیون شامپو مخصوص موهای خشک Dry Hair shampoo
افرادی که موهای خشک و خشن دارند، پوست سر آنها روغن کافی تولید نمی کند. این مسئله ممکن است ژنتیکی باشد و یا با بالا رفتن سن اتفاق بیفتد. از این رو در فرمولاسیون این شامپوها روغن نرم کننده بیشتری همچون کوکونات دی اتانول آمید و یا زینک پیریتیون استفاده می‌شود.
۵_ فرمولاسیون شامپو ضد شوره
همانطور که گفته شد، شامپوهای ضد شوره در دسته شامپو های درمانی قرار می گیرند که در فرمولاسیون آن ها علاوه بر مواد معمول برای تولید شامپو، مواد دارویی مانند سالسیلیک اسید، کلیمازول و … نیز وجود دارد.
۶_ شامپو ضد ریزش مو
این شامپوها با تقویت ساقه مو از ریزش موی سر جلوگیری می کنند. در فرمولاسیون شامپو های ضد ریزش مو ترکیباتی مانند مریم گلی، جوجوبا، فولیکا و … وجود دارد.
از دیگر انواع شامپو ها می توان به شامپو های روزانه، شامپوهای ضد قارچ، شامپوی خشک، شامپوی حجم دهنده، شامپوی شفاف کننده، شامپو های گیاهی و … اشاره کرد.
تاریخچه شامپو
در حدود ۲۰۰ سال پیش، مردی به نام ساکه دین محمد که اهل هندوستان بود، برای اولین بار شامپو را تولید کرد و در یک حمام عمومی در انگلستان به نمایش گذاشت. واژه شامپو از واژه چامپانا یا Champana که ریشه سانسکریت دارد و به معنای ماساژ می باشد، گرفته شده است.
قبل از تولید شامپو، برخی از افراد به اشتباه برای شستن موی سر خود از صابون استفاده می کردند؛ در حالیکه ترکیبات موجود در صابون برای موی سر مناسب نمی‌باشد.
فرمولاسیون شامپو های دارای سولفات
یکی از اصلی ترین و متداول ترین ماده شیمیایی در تولید شامپو، سدیم لوریل سولفات می باشد که یک سورفکتانت قوی است. فرمول مولکولی این ماده به شکل NaC12H25SO4 است و جرم مولکولی آن ۲۸۸.۳ گرم بر مول گزارش شده است.
این ماده فعال دارای خاصیت کف کنندگی می باشد و در فرمولاسیون بسیاری از مواد بهداشتی مانند صابون، شامپو و لوسیون ها وجود دارد. با اینکه از این ماده در تولید شامپو استفاده می‌شود، اما پوست سر بسیاری از افراد به سدیم لوریل سولفات حساسیت داشته و در نهایت منجر به ریزش مو می گردد.
فرمولاسیون شامپو بدون سولفات
برای افرادی که پوست و موی سر آن ها حساس است، استفاده از شامپوهای بدون سولفات توصیه می‌شود. این شامپو ها خاصیت کف کنندگی کمتری دارند و افراد باید مدت زمان بیشتری را برای شستشوی موی سر خود در نظر داشته باشند. همچنین در هر مرتبه، مقدار بیشتری شامپو استفاده می شود. اما این تصور که هرچه کف کنندگی شامپو بیشتر باشد قدرت تمیز کنندگی آن نیز بیشتر است، یک باور غلط می باشد.
شامپوهای بدون سولفات چربی طبیعی پوست، رطوبت موی سر و رنگ مو را بیشتر حفظ کرده، همچنین باعث کاهش التهابات پوست سر می شوند. این شامپوها در مقایسه با شامپوهای معمولی، فرمولاسیون شامپو ملایم تری داشته و برای طیف وسیعی از افراد قابل استفاده هستند.
همانطور که گفته شد، استفاده زیاد از سولفات به مو و پوست سر آسیب می رساند در نتیجه به افرادی که موهای خود را بیش از سه بار در هفته می شویند، توصیه می شود که از شامپوهای بدون سولفات و یا شامپو های روزانه که شویندگی ملایم تری دارند استفاده کنند.
استفاده از شامپوی مناسب، مهمترین پارامتر برای داشتن مو و پوستی شاداب و سالم است. بدین جهت برای انتخاب شامپوی مناسب خود، حتما به فرمولاسیون شامپو توجه نموده و با متخصص مربوطه مشورت نمایید.