سیانور چیست؟

ماده سیانور، ترکیبی شیمیایی، حاوی گروه C≡N است که به عنوان گروه سیانور شناخته می شود و از یک اتم کربن تشکیل شده است که پیوندی سه گانه با یک اتم نیتروژن دارد. سیانور نوع معدنی همچنین به صورت CN⁻ نمایش داده می شود. نوع دیگر آن هیدروسیانیک اسید است که با نام هیدروژن سیانید یا HCN نیز شناخته می شود و در مقیاس وسیع برای مصارف صنعتی تولید می گردد. سیانورهای آلی نیز نوع دیگری از این گروه اند که اغلب نیتریل نامیده می شوند. در نیتریل ها، گروه CN به وسیله یک پیوند کووالانسی به کربن متصل می گردد.  کلمه سیانور (cyanide) از کلمه یونانی “kyanos” به معنای آبی تیره گرفته شده است و اشاره به رنگ آبی دارد که برای تهیه ترکیب استفاده می شود. این ترکیب با نام رایج سیانور، اثر سریع و بالقوه کشنده دارد و می توان آن را با بوی بادام تلخ توصیف کرد. با این حال همیشه نیز بو نمی دهد و تشخیص آن برای همه آسان نیست. این ماده همچنین با نام های نظامی AC  وCK  شناخته می شود. این ماده به طور کلی، از سه طریق استنشاق در دستگاه تنفسی، سطح پوست و خوراکی قابل جذب در بدن می باشد.

ماده سیانور چه ویژگی هایی دارد؟

همانگونه که گفیتم سیانور دارای چندین شکل شیمیایی است. سیانور هیدروژن در دمای اتاق یک مایع آبی کم رنگ یا بدون رنگ است و در دمای بالاتر، تبدیل به گازی بدون رنگ می شود و بوی تلخی شبیه به بادام تلخی دارد. سیانور سدیم و سیانور پتاسیم نیز، پودرهای سفید رنگی هستند که ممکن است دارای بوی بادام تلخ باشند. ماده شیمیایی دیگری نیز که به نام سیانوژن شناخته می شود و می تواند سیانور تولید کند، یک گاز مایع بی رنگ است که از هوا سنگین تر بوده و بوی تند دارد. در حالی که برخی از ترکیبات سیانور دارای بوی مشخصی هستند، اما بو، راه مناسبی برای تشخیص وجود سیانور نخواهد بود. زیرا این بو برای بسیاری از افراد قابل تشخیص نمی باشد.

چه موادی حاوی سیانور هستند

سیانور یکی از مواد طبیعی است که در برخی خوراکی ها و گیاهان مانند کاساوا، حبوبات لیما و مغز بادام موجود می باشد. هسته و دانه برخی میوه ها مانند زردآلو، سیب و هلو نیز ممکن است حاوی مقادیری از مواد شیمیایی باشند که به قابلیت دگرگونی و تبدیل به سیانور را دارد. سایر قسمت های خوراکی این میوه ها نیز دارای مقدار بسیار کمتری از این مواد شیمیایی هستند. این ماده همچنین در دود سیگار و مواد قابل احتراق مصنوعی مانند پلاستیک می تواند یافت شود. منظور از مواد قابل احتراق موادی است که در هنگام اشتعال، از آتش حاصل از آن ها خارج می شود.

یکی دیگر از موارد استفاده سیانور، در برخی صنایع مانند تولید کاغذ، منسوجات و پلاستیک است. همچنین در تولید مواد شیمیایی مورد استفاده جهت چاپ عکس ها نیز، مقداری از سیانور موجود است. نمک های سیانور در صنایع مرتبط با فلزات، به منظور آبکاری، تمیز کردن و حذف طلا از سنگ معدن به کار می روند. گاز سیانور نیز یکی از محصولات مورد استفاده در زمینه از بین بردن آفات و حیوانات موذی در کشتی ها و ساختمان ها می باشد. علاوه بر این، برخی مواد شیمیایی موجود در محصولات مبتنی بر نیتریل، مانند موادی که برای از بین بردن ناخن های مصنوعی استفاده می شوند، اگر به طور تصادفی بلعیده شوند، می توانند در هنگام متابولیزه شدن توسط بدن، سیانور تولید کنند.

این ماده همچنین به عنوان یک سلاح شیمیایی کشنده، در جنگ ها مورد استفاده قرار می گیرد که نخستین بار در جنگ جهانی اول استفاده شد. پس از آن نیز در سال ۱۹۸۰ و در جنگ میان ایران و عراق، دولت بعث عراق، شهر حلبچه، در منطقه مرزی میان ایران و عراق را مورد حمله عوامل شیمیایی سیانور هیدروژن قرار داد. مناطق اطراف حلبچه در آن زمان، در اشغال نیروهای ایرانی و گروه ‌های پیش ‌مرگ کُرد بود و صدام به جرم همکاری با نیروهای ایرانی آن ها را مورد اصابت این حملات قرار داد که به کشته شن ۱۸۲ هزار نفر از کردنشینان منطقه شامل زنان و کوکان و سالخوردگان غیر نظامی و بی دفاع، منجر گردید.

سیانور چگونه باعث مرگ می شود

نحوه عملکرد سیانور به این صورت است که پس از قرار گرفتن بدن در معرض آن، به سرعت وارد جریان خون می شود. بدن می تواند مقادیر کمی از سیانور را مدیریت می کند. به نحوی که آن را به تیوسیانات تبدیل کرده و از طریق ادرار دفع می کند. همچنین می توان آن را با یک ماده شیمیایی دیگر ترکیب کرده و ویتامین B12 را تشکیل دهد که به حفظ سلامت عصب و گلبول های قرمز خون کمک می کند. اما در دوزهای بالاتر سیانور، توانایی بدن تبدیل از بین می رود. دزهای بالاتر سیانور، با جلوگیری از جذب اکسیژن توسط سلول های بدن، منجر به مرگ آن ها و در نتیجه مرگ فرد می گردد. به همین سبب است که این ماده بیشترین ضرر و نخستین اثر را بر روی قلب و مغز بر جای خواهد گذاشت. زیرا این دو عضو نسبت به سایر اعضا، اکسیژن بیشتری مصرف می کنند. سیانور پس از قرار گرفتن در معرض، به سرعت می تواند وارد جریان خون شود.

میزان اثرگذاری و مسمومیت ناشی از سیانور، بستگی به عواملی مانند میزان و مسیر سیانوری که فرد در معرض آن قرار گرفته است و همچنین مدت زمان آن دارد. در میان سه طریق جذب سیانور در بدن (استنشاق، سطح پوست و خوراکی)، تنفس گاز سیانور، می تواند بیشترین اثر و آسیب را به همراه داشته باشد، خصوصا اگر در محیط های بسته اتفاق بیفتد. زیرا گاز سیانور به سرعت در فضاهای باز به سرعت تبخیر و پراکنده می شود و اثر کمتری دارد. اما در فضای بسته، به دلیل چگالی کمتر این گاز نسبت به هوا، افزایش چشمگیری خواهد یافت. با این حال بلعیدن آن نیز بسیار خطرناک خواهد بود.

علائم ناشی از قرار گرفتن در معرض سیانور

اگر فردی از طریق تنفس، جذب پوست یا خوردن غذاهای حاوی سیانور، در معرض مقدار کمی از این ماده قرار گیرد، ممکن است در عرض چند دقیقه برخی از علائم در او بروز کند. رایج ترین این علائم می تواند شامل موارد زیر باشد:

سرگیجه، سردرد، تهوع و استفراغ، تنگی نفس و تنفس سریع و پی در پی، افزایش ضربان قلب، بی قراری و ضعف بدنی.

در صورتی که فرد در معرض مقدار بیشتر و قابل توجه تری از سیانور قرار بگیرد، این علائم تشدید شده و به موارد زیر تبدیل خواهد شد:

تشنج، کاهش سطح هوشیاری، کاهش سطح فشار خون، ایجاد آسیب در ناحیه ریه ها و نارسایی تنفسی و کاهش ضربان قلب که می تواند به مرگ فرد منجر گردد. با این حال باید توجه داشت که بروز این علائم و نشانه ها لزوما به معنای قرار گرفتن فرد در معرض سیانور نخواهد بود.

علاوه بر این، قرار گرفتن در معرض سیانور می تواند دارای اثرات بلندمدت نیز باشد. به نحوی که نجات یافتگان از مسمومیت شدید سیانور، ممکن است دچار آسیب های قلبی، مغزی و عصبی شوند.

نکات ایمنی مهم در رابطه با سیانور

در صورتی که فرد در معرض سیانور قرار بگیرد رعایت برخی از نکات ایمنی به صورت فوری، ضروری خواهد بود. از جمله آنکه:

منطقه ای که گاز سیانور در آن موجود است را ترک کنید آزاد شده است ترک کنید و سعی کنید به هوای تازه دسترسی یابید. این کار می تواند از آسیب دستگاه تنفسی پیشگیری کرده و به کاهش سطح سیانور کمک کند.

در صورتی که امکان ترک منطقه مورد نظر را ندارید و یا گاز در سطح بسیار وسیعی از محیط پخش شده است، سعی کنید تا حد امکان در سطح زمین قرار بگیرید و از ایستادن و یا رفتن به نقاطی با ارتفاع بیشتر، خودداری کنید.

در صورت قرار گرفتن در معرض سیانور از طریق پوست بدن، باید فورا لباس های خود را خارج کرده و تمام بدن را با آب و صابون بشویید. همچنین لاز است تا در اسرع وقت تحت مراقبت های پزشکی قرار بگیرید. همچنین در این شرایط از دست زدن به مناطق آلوده خودداری کنید.

در صورتی که اثر ناشی از گاز سیانور منجر به تاری یا سوزش چشم ها گردد، باید به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه، آن ها را با آب ساده بشویید. در صورت استفاده از ملزومات بینایی مانند عینک یا لنز، باید آن ها را نیز از خود دور کرده و کاملا بشویید. جواهرات و زیورآلات نیز به همین نحو نیاز به شستشو دارند.

لباس های آلوده به سیانور، باید در چندیدن لایه کیسه پلاستیکی قرار داده شده و دور ریخته شود. البته بهتر است به جای دور ریختن، آن ها را در اختیار ماموران جمع آوری زباله قرار دهید و آن ها را از آلوده بودن محتوای بسته مطلع سازید تا از آلوده شدن افراد دیگر پیشگیری شود.

نحوه درمان و پادزهر سیانور

مسمومیت ناشی از سیانور به سادگی یا در خانه امکان پذیر نیست و از طریق پادزهرهای خاص و مراقبت های پزشکی در محیط بیمارستان ها قابل درمان می باشد. با این حال باید توجه داشت که پادزهرهای مسمومیت ناشی از سیانور، تنها در صورتی مفید خواهند بود، که در اسرع وقت پس از قرار گرفتن در معرض آن مصرف شوند. پزشکان نیز در موارد مشکوک، نباید منتظر تایید آزمایشگاهی باشند و بهتر است موارد را بر این اساس درمان کنند. بنابراین مهمترین چیز در درمان این نوع از مسمومیت، انجام مراقبت ها در اسرع وقت است.